معیار فقهی آغاز ماه قمری
با وجود امکانات و ابزار جدید چرا باز هم در رویت هلال مشکل وجود دارد ؟ این سوالی است که مکرر از سوی مردم پرسیده میشود .
اما چه عواملی در رویت هلال تاثیر دارند ؟
ماه قمری یک بار گردش کره ماه به دور زمین و سال قمری ، 12 بار گردش به دور زمین است .
بر اساس روایت صوموا لرویته و افطروا لرویته ( ... با رویت هلال روزه بگیرید و با رویت هلال افطار (فطر) کنید ...) که از معصومین علیهم السلام رسیده است غالب فقهای عظام معیار شروع ماه های قمری را بر رویت هلال یا هلال قابل رویت یا رویت پذیر بودن آن قرار داده اند.
بدیهی است که در زمان شرف صدور یافتن این حدیث از ناحیه معصومین علیهم السلام تجهیزات رصدی وجود نداشته است و در این روایت هم به طور مطلق ، رویت و دیدن بیان شده است .
البته دلایل و مباحث تخصصی در حوزه علم فقه و اصول ، برای بیان علت و دلیل معیار های آغاز ماه قمری از حوصله این مقاله و مخاطبان آن خارج است .در اینجا صرفا به نتایج این مباحث و معیار ها اشاره خواهد شد .
امکان رویت هلال در غروب روز بیست و نهم ماه قمری ملاک است و الا اگر در این روز هلال رویت نشود و یا قابل رویت نباشد ؛ روز سی ام ، روز آخر ماه است . چه در غروب آن هلال رویت شود یا نه.
به هرحال هر ماه قمری ، یا 29 روز است یا 30 روز نه بیشتر و نه کمتر . البته ملاک قوانین و احکام شرعی مناطقی از کره زمین است که شب و روز در تمام سال به صورت طبیعی وجود داشته باشد . در مناطق قطبی که شب و روز با دیگر مناطق زمین متفاوت وظیفه مکلفین عمل به نزدیک ترین افق طبیعی است .
مهمترین عامل تعیین کننده در رویت هلال و آغاز ماه های قمری ، افق است .
هر نقطه ای روی کره زمین افق مخصوص به خودش را دارد . که تسامحا میشود برای هر شهری افق مخصوص در نظر گرفت . البته برای تعیین افق آن شهر هم الزاما یک نقطه از آن شهر را انتخاب میکنند[1] .
براین اساس معیار متخصصین دینی و فقهای عظام در رویت هلال براساس افق مشخص میشود .
برخی از مراجع و فقها رویت هلال را در هر افق مخصوص همان افق و مناطق مشرک با آن ، قابل اثبات میدانند و یعنی اگر هلال در منطقه ای رویت شد فقط برای همان منطقه و مناطق نزدیک به آن قابل قبول است
برخی دیگر از مراجع هلال را در هر نقطه ای از کره زمین که رویت شود قابل اثبات برای تمام نقاط کره زمین میدانند .
برخی از مراجع که معیار اخیر را پذیرفته اند مشترک بودن در جزیی از شب با منطقه رویت را نیز شرط نموده اند .
در این خصوص راه های اثبات رویت هلال فقط دیدن آن نیست ؛ اگر خبر دیدن شدن هلال در غروب روز بیست و نهم به طور فراگیر منتشر شود به طوری که در اصطلاع شیاع حاصل شود ؛ برای کسانی هم که هلال را ندیده اند قابل پذیرش است . همچنین اگر فقط دو نفر مرد عادل شهادت دهند که هلال را دیده اند برای کسی که هلال را ندیده است قابل پذیرش است .
برخی از مجتهدین ، حکم حاکم ( مجتهد جامع الشرایط ) را نیز برای پدیرش دیده شدن هلال کافی میدانند ، هرچند که حاکم شخصا ندیده باشد و از راه های دیگر برایش یقین به رویت هلال حاصل شده باشد .
نظر منجمین و به تبع آن برخی نرم افزارهای پیشرفته نجومی هم که از لحاظ صحت و دقت تجربه شده باشد و اصطلاحا اطمینان به رویت و یا عدم رویت هلال ایجاد کند از نظر برخی مراجع برای اثبات رویت و یا عدم رویت هلال کافی است . البته عده ای از مراجع به دلیل برخی اشتباهات تقویمی که در گذشته از سوی تقویم نویسان رخ داده است ؛ به طور مطلق این مورد را قبول ندارند .
آنچه بر گستردگی معیار ها و ملاک های در رویت هلال اضافه میکند تقسیم بندی تمامی موارد بالا به رویت با چشم مسلح و غیر مسلح است .
در تمامی گروه های فوق ، فقهایی هستند که دیدن هلال با چشم مسلح را برای اثبات اول ماه کافی میدانند چه این رویت با تلسکوپ باشد و یا با دوربین و برخی نیز هستند که مطلقا رویت با ابزار را قبول ندارند .
با توجه به تمامی آنچه گفته شد و گفته نشد تقریبا به ازائ تمامی مراجع عظام حفظهم الله تعالی ملاک و معیار در رویت هلال وجود دارد .
این گستردگی آراء در دیگر موضوعات فقهی هم وجود دارد و شاید در موردی مثل حج بسیار گسترده تر از رویت هلال باشد اما در مورد هلال چون یک موضوع عمومی و فراگیر است به نظر موضوع مهم تر جلوه مینماید .
باید توجه داشت به غیر از مورد پذیرش رویت در یک نقطه برای کل کره زمین ، آنچه در صورت پذیرش هریک از معیار های بالا ایجاد میشود ؛موجب آغاز هرماه قمری در دو روز مختلف برای نقاط مختلف کره زمین است .
نکته دیگری که جا دارد در این جا به آن اشاره نمود تشکیل گروه های رصدی آموزش دیده توسط دفاتر برخی مراجع بزرگوار است . این موضوع به خصوص در سال های اخیر موجب شده تا موضوع رویت هلال با دقت بیشتری مورد توجه قرار گیرد .
به هرحال موضوع رویت هلال تقریبا از صدر اسلام یکی از چالش های مسلمین خصوصا در آغاز رمضان و شوال است و آنچه که از شواهد پیداست همچون دیگر ابواب فقهی ، نمی توان انتظار داشت به یک نظر مورد اتفاق فقهی تبدیل شود مگر اینکه برخی از متخصصین و فقها و مجتهدین از نظرات خود دست بردارند که این نیز از لحاظ شرعی و حتی عرفی قابل قبول نیست .
علی